Spotkanie w podcieniach Domu Banū Sā‘ida

Według wszystkich najważniejszych źródeł przebieg spotkania w ogólnym zarysie wyglądał następująco: 

Rankiem, w dniu śmierci proroka Mahometa, w podcieniach zebrali się medyńscy pomocnicy: anṣārowie (anṣār), by zastanowić się nad nową sytuacją. Przewodnictwo przejęli dwaj Chazradżyci: chory medyńczyk Sa‘d Ibn ‘Ubāda oraz jego syn Qajs Ibn Sa‘d. Przedstawiając dzieje Proroka i islamu uznali, że mekkańskim imigrantom nie udało się umocnić islamu, a prawdziwymi budowniczymi islamu są oni: medyńscy pomocnicy.  O naradzie pomocników w podcieniach Banū Sā‘ida dowiedzieli się najbliżsi przyjaciele Proroka: Abū Bakr, ‘Umar i Abū ‘Ubajda.¹ Natychmiast pospieszyli na spotkanie, by zapobiec przejęciu władzy po Proroku przez pomocników. 

Rozpoczęła się ostra polemika między imigrantami a pomocnikami. Chodziło o to, która z obu grup powinna przejąć po Proroku „tę sprawę” (hādhā al-amr), a więc władzę. Dyskutowano o przeszłości i przyszłości. O tym, którzy mieli największe zasługi i byli godniejsi przejęcia władzy po Mahomecie. Kształtowała się idea następstwa po Proroku. Nazwano ją później kalifatem, co się wywodzi od arab-skiego wyrazu chalifa (następca).

Abū Bakr i zaproponował, by zwierzchność nad gminą przeka-zać ‘Umarowi albo Abū ‘Ubajdzie. Ci jednak zaprotestowali i doma-gali się, by Abū Bakr został następcą Proroka, a więc kalifem. Medyńscy pomocnicy domagali się władzy dla siebie. Domagali się powoła-nia Sa‘da Ibn ‘Ubādy z medyńskiego plemienia Al-Chazradż. Zaczęto się spierać i przerzucać argumentami. Proponowano, by po nim wła-dzę sprawowali na przemian emigranci i pomocnicy. Na to Abū Bakr rzucił pomysł, by powołać dwóch następców jednocześnie: emigranta i pomocnika. To jednak się nie spodobało ‘Umarowi: „Dwóch mie-czy nie włoży się do jednej pochwy!” – powiedział. Przerzucanie się argumentami trwało jeszcze jakiś czas. Dopiero chazradżyta Baszīr Ibn Sa‘d przeciął dyskusję i nakłonił pomocników do zgody. Zgodzo-no się, że najlepszym następcą Proroka będzie Abū Bakr, choć jednomyślności nie było.

Nic dziwnego, że przez wieki dyskusja w podcieniach plemienia Banū Sā‘ida cieszyła się wielkim zainteresowaniem, choć spisano ją dopiero wtedy, gdy się rozwinęło muzułmańskie piśmiennictwo historiograficzne. To zainteresowanie z czasem wzrosło, gdy ukształtowała się opozycja szyicka. Przypominano, że prawo do dziedzictwa po Proroku ma przede wszystkim jego brat stryjeczny i zięć – ‘Alī Ibn Abī Ṭālib, ojciec jedynych potomków Mahometa przez swoją żonę a zarazem córkę Mahometa – Fāṭimę. Dlatego relacja Ibn Qutajby zaczyna się od rozmowy między ‘Alim a jego stryjem Al-‘Abbāsem u łoża śmierci Mahometa. Al-‘Abbās prosił ‘Alego, by się dowiedział od umierającego Proroka, czy ma jakieś zalecenia na temat przyszłości gminy. Nie wiadomo, czego ‘Alī się dowiedział. Pośrednio jednak wiemy, że Prorok nie poczynił wtedy żadnych ustaleń. Stryj Al-‘Abbās udał się więc do Abū Bakra i ‘Umara, by się dowiedzieć, czy wiedzą o jakichś dyspozycjach Proroka. Obaj odrzekli, że nic nie wiedzą.

Mimo to Al-‘Abbās złożył ‘Alemu przysięgę na wierność. ‘Alī wahał się, wiedział bowiem, że nie wszyscy się na to zgodzą. 

Uzasadniając decyzję przejmowania władzy brano pod uwagę trzy kryteria: pokrewieństwa, zasług dla islamu oraz pozycji rodowej. Opowieść o próbie Al-‘Abbāsa, by powołać ‘Alego najwyraźniej od-woływała się do koncepcji, by władza pozostała w rodzinie Proroka, a więc decydować miało pokrewieństwo i powinowactwo. Al-‘Abbās był stryjem Proroka, ‘Alī był bratem stryjecznym Proroka a zarazem jego zięciem. Opcja legitymacji przez pokrewieństwo (i powinowactwo) wydawała się więc oczywista. 

Wygrało jednak kryterium zasług w dziele budowania islamu i dlatego zwyciężył Abū Bakr, najbliższy towarzysz Mahometa, a i jego teść. Największe znaczenie miały zatem zasługi a nie pokrewieństwo. Nie wybrano ‘Alego, choć jako mąż Fāṭimy – córki Mahometa – był ojcem wnuków samego Proroka.

Decyzja podjęta w podcieniach Banū Sā‘ida sprowadzała się do stwierdzenia, że skończyła się epoka proroków, a więc przywódców wybranych przez Boga, a zaczęła epoka przywódców wybieranych przez ludzi. Koncepcyjnie była to zmiana, która ukształtowała się w ciągu pierwszych wieków islamu w wyniku walk, dyskusji i sporów. Po raz pierwszy idea końca proroctwa pojawiła się w programowym wystąpieniu kalifa Al-Walīda II (743–744) zachowanym w „Historii proroków i królów” Aṭ-Ṭabariego (zm. 923).²