Pierwsza wojna domowa: 656–661

Po wyborze ‘Alego na kalifa sytuacja się skomplikowała. Nie wszyscy przyjmowali jego panowanie za właściwe. Wdowa po Mahomecie – ‘Ā’isza – od razu zaprotestowała. Pozyskała wsparcie Ṭalḥy i Az-Zubajra, których historiografowie wymie-niają jako pierwszych głosujących za wyborem ‘Alego. Choć podobno nie zrobili tego z własnej woli.

Doszło do wybuchu walk, które do historii islamu przeszły pod nazwą fitna: „zamieszaniem bunt, rokosz”. U źródeł tego zamieszania leżało zamordowanie kalifa ‘Uthmāna. Zrodziła się partia ‘Uthmāna (po arabsku: szī‘at ‘Uthmān). Jej zwolennicy uznali, że nowo wybrany kalif ‘Alī Ibn Abī Ṭālib zaniedbał ściga-nia morderców ‘Uthmāna i domagali się pozbawienia go władzy. Do nich dołączyli wrogo nastawieni do ‘Ale-go zwolennicy ‘Ā’iszy, wdowy po proroku.

W ciągu wojny doszło do wielu wydarzeń, bitew, mordów politycznych. Najpierw zwolennicy ‘Ā’iszy walczyli ze stronni-kami ‘Alego. Doszło do bitwy zwanej wielbłądzią (Waq‘at al-Dżamal), bo uczestniczyła w niej ‘Ā’isza, siedząc na wielbłą-dzie. ‘Alī wygrał bitwę, ale wówczas zagrozili mu Umajjadzi pod wodzą Mu‘āwiji, krewnego zamordowanego kalifa ‘Uthmāna. Doszło do bitwy Umajjadów z wojskami ‘Alego pod Ṣiffīnem nad Eufratem. Bitwa skończyła się ugodą zakładającą, że spra-wą winy ‘Alego zajmą się arbitrzy. Taką decyzję obu stron konfliktu część żołnierzy ‘Alego uznała za zdradę i z okrzykiem: „Tylko Bóg rozstrzyga takie sprawy!” opuściła pole bitwy. Nie do końca wiadomo, o co chodziło protestującym. Na pewno chciano za-protestować przeciwko tym, którzy śmieli się zgodzić na arbi-traż zamiast walczyć. Tłumaczy się, że mogli nawiązywać nie tylko do koranicznego wersetu in al-hukmu illā li-Llāhi „Jedynie do Boga należy osądzanie” (Koran 6:57) ale też uznali to za nieposłuszeństwo wobec koranicznego: „Jeśli dwie grupy wier-nych walczą, doprowadźcie do pokoju między nimi, a jeśli jedni wystąpią przeciw drugim. zwalczajcie tych którzy wystąpili” (Koran 49:9). Albo: „Czy widzieliście tych, którym dano część Księgi. Wzywa się ich do Księgi Boga, by rozstrzygała spory mię-dzy nimi, A są między nimi tacy, którzy się od niej odwracają.” (Koran 3:23). Tymi zwolennikami ‘Alego byli tzw. qurrā’ (to liczba mnoga od wyrazu qāri’) czyli recytatorzy Koranu – osoby znające na pamięć teksty koraniczne.¹

Pośród qurrā’ powstał radykalny ruch charydżytów prze-ciwnych polubownym rozstrzygnięciom. To oni w 661 roku za-mordowali ‘Alego, a Umajjadzi, którzy już wcześniej uznali, że ‘Alī nie może być kalifem, przejęli władzę. Skończyła się władza kalifów wybieranych, zaczęło panowanie rodów legitymujących swoje panowanie pozycją plemienną. Nowym kalifem został przywódca buntowników antyalidzkich: Mu‘āwija.