KALIFOWIE SPRAWIEDLIWI: 632–661

Spotkanie w saqīfie Banū Sā‘ida zakończyło epokę Maho-meta i otwarło nowy rozdział w dziejach świata arabskiego: na-rodziny nowego typu władzy: kalifatu, czyli następstwa po Pro-roku. Kalifowie bowiem funkcjonowali jako następcy Mahome-ta, choć byli jedynie zwierzchnikami wszystkim muzułmanów: ummy, tj. społeczności islamu. Kalifowie nie mogli być jego następcami w funkcji proroczej, proroków bowiem wybierał Bóg.

Wkrótce ta idea rozróżnienia proroctwa od kalifatu została utrwalona w formie doktryny zakończenia proroctwa na Mahomecie. Mahomet stał się ostatnim prorokiem ludzkości, nastąpiła epoka władców: kalifów, królów, sułtanów, emirów. Do upowszechnienia tej idei posłużyło koraniczne określenie Ma-hometa jako pieczęci proroków. ¹To pojęcie można rozumieć różnie: jako potwierdzenie poprzednich objawień proroczych, ale też jako ich zakończenie. Wybrano tę drugą interpretację.

Ustalono, że następców, czyli kalifów, należy wybierać. Tyle że sprawa, kim są elektorzy i ilu ich jest, pozostała otwarta. Elektorów nazywano „tymi, którzy rozwiązują i zawiązują” (ahl al-ḥall wa-al-‘aqd) czyli decydentami. A ponieważ ich liczba była otwarta, w klasycznych dziełach o polityce dopuszczano jednego nawet elektora. Ostatecznie doprowadziło to do poja-wienia się władzy dynastycznej; panowania Umajjadów (661–750) i Abbasydów (750–1258).

Przez pierwszych trzydzieści lat po śmierci Proroka (632–661) panowali kalifowie zwany wybieranymi lub sprawiedliwymi – al-chula-fā’ ar-rāszidūn. Było ich czterech: Abū Bakr (632–634), ‘Umar (634–644), ‘Uthmān (644–656) oraz ‘Alī (656–661). Odegrali rolę ojców założycieli imperium islamu. Każdy z nich uczestniczył w budowaniu fundamentów przyszłego państwa. Abū Bakr stłumił nieposłuszeństwo arabskich plemion po śmierci Proroka. Jego następca ‘Umar rozpoczął arabską eks-pansję z Półwyspu: zaczęło się tworzenie imperium obejmują-cego olbrzymi obszar od południowej Francji po Chiny. Trzeci kalif ‘Uthmān zaczął uporządkowywać system administracyjny i polityczny kalifatu. Jego następca i ostatni z kalifów sprawie-dliwych brat stryjeczny i zięć Proroka ‘Alī uśmierzał wewnętrzny konflikt polityczny w islamie zwany fitną. W rezultacie doszło do podziału w islamie na szyitów – zwolenników ‘Alego i sunni-tów – zwolenników władzy dynastycznej, a z czasem rządzące-go ugrupowania większo-ściowego. Ponieważ stanowili oni większość nazwano ich sunnitami, co jest skrótem arabskiego ahl as-sunna wa-al-dżamā‘a „ludzi tradycji i większości”.