Małżeństwo w prawie muzułmańskim

W islamie małżeństwo jest umową cywilno-prawną, w której obie strony (a także ich rodziny) spisują warunki przyszłego związku (m.in. wysokość daru ślubnego, możliwość poślubienia kolejnych żon przez mężczyznę, etc.).

Muzułmanka nie może poślubić niemuzułmanina, zaś muzułmanin może poślubić kobietę wywodzącą się z ludu księgi (arab. ahl al-kitab). Tę nierówność tłumaczy się w ten sposób, że muzułmanka mogłaby być gorzej traktowana przez męża innego wyznania. Ponadto, według islamu dzieci przejmują religię po ojcu. Przyszli małżonkowie powinni być sobie równi pod względem statusu (społecznego, materialnego, itp.). Z tego względu w państwach muzułmańskich trudno jest o mezalians.

Wesele arabskie (praca autorstwa malarza irakickiego z około 1230 roku). Źródło: Wikimedia Commons.

W zabiegi poprzedzające zawarcie związku małżeńskiego tradycyjnie zaangażowane są całe rodziny. Najpierw matka kandydata na męża udaje się z wizytą do matki potencjalnej panny młodej. Jeżeli przyszła żona nie ma innych zobowiązań i wyraża wolę zawarcia związku małżeńskiego, przyszły mąż udaje się do jej ojca. W tym czasie rodzina panny młodej przeprowadza wywiad środowiskowy, zbierając informacje na temat kandydata na zięcia. Młodzi mogą się spotykać, jednak w towarzystwie osoby trzeciej. Współcześnie coraz częściej inicjatywa w zakresie zamążpójścia należy do pary młodej, chociaż akceptacja rodziców jest nadal wymagana. Młodzi poznają się w szkole, w sąsiedztwie, a czasami za pośrednictwem najnowszych technologii komunikacyjnych – np. Internetu.; czasami tę rolę pełni swatka

Warunkiem koniecznym zawarcia związku małżeńskiego jest dar ślubny (arab. mahr), przekazany pannie młodej przez przyszłego męża. Jest on gestem uwielbienia i szacunku wobec wybranki i stanowi jej wyłączną własność. Wysokość mahru określa się w kontrakcie małżeńskim na podstawie kilku wyznaczników, takich jak status społeczny i majątkowy panny młodej, jej uroda, umiejętności, etc., a także w wyniku negocjacji między zainteresowanymi stronami. Często mahr stanowi oszczędności życia pana młodego, a konieczność jego przekazania zawyża średni wiek zawierania związków małżeńskich, który jest niewiele niższy niż np. w Polsce. Warto zauważyć, że mahr nie oznacza kupowania żony, a ponadto jest przekazywany do dyspozycji panny młodej (a nie np. jej rodzinie).

Mahr pełni także istotną funkcję podczas rozwodu, jest bowiem traktowany jako zabezpieczenie majątkowe kobiety. W islamie prawo do rozwodu przysługuje przede wszystkim mężczyźnie. W myśl prawa muzułmańskiego, do rozwiązania związku małżeńskiego wystarczy, by mężczyzna trzykrotnie wypowiedział odpowiednią formułkę (obecnie w coraz większej liczbie państw wymagane jest dodatkowo złożenie wniosku o rozwód w urzędzie). W takiej sytuacji rozwiedziona kobieta może zachować mahr w całości. Również kobieta ma prawo do rozwodu, jednak tylko w konkretnych sytuacjach: jeżeli wykaże, że mąż jest niepoczytalny, maltretuje ją, nie utrzymuje jej, jest impotentem bądź jest bezpłodny. W takim wypadku również zachowuje mahr. W niektórych państwach obowiązuje prawo chul, umożliwiające kobiecie wystąpienie o rozwód bez podania przyczyny. W tej sytuacji jednak nie zatrzymuje ona mahru. Oznacza to często, że wraca do swojej rodziny lub nie ma środków do życia.

Kobieta podpisująca kontrakt małżeński (Nikkah Nama), Pakistan 2015. Źródło: Wikimedia Commons.

W kontekście małżeństwa warto wspomnieć o poligamii, a raczej o jej specyficznej formie – poligynii, która wywołuje w świecie zachodnim wiele emocji. Ponownie warto wspomnieć o relatywizmie kulturowym, bowiem z punktu widzenia religijnych muzułmanów to społeczeństwa zachodnie – w których panuje większa swoboda seksualna – są bardziej poligyniczne. W islamie pozamałżeńskie kontakty seksualne są zakazane. Muzułmanin może mieć maksymalnie cztery żony, pod warunkiem że każdą będzie traktował w ten sam sposób.

Współcześnie w niektórych państwach muzułmańskich wprowadzono oficjalnie monogamię. Pomimo tego małżeństwa poligamiczne stanowią zaledwie kilka procent wszystkich małżeństw w świecie islamu. Wynika to z kilku powodów: przede wszystkim niewielu muzułmanów stać na drugą i/lub kolejną żonę (w grę wchodzą nie tylko koszty utrzymania, ale także przekazanie mahru). Ponadto poligamia staje się coraz mniej popularna – np. w Egipcie nie jest w dobrym tonie posiadanie więcej niż jednej żony. Co więcej, coraz częściej trzeba podać powód zawarcia związku małżeńskiego z drugą kobietą – np. w Syrii takim powodem może być bezpłodność pierwszej żony. Wreszcie, pierwsza żona może sobie zastrzec wyłączność: jeżeli jej mąż poślubi drugą żonę, pierwsza ma prawo do natychmiastowego rozwodu.