Ćwiczenie 2: Przysięga na wierność (baja) – ciągłość i zmiana

Cele:

• Uwrażliwienie uczniów na odmienność kulturową oraz jej przejawy w polityce,
• Ukazanie znaczenia instytucji politycznych wywodzących się z religii oraz kultur lokalnych w systemach politycznych państw współczesnych oraz kulturach politycznych ich społeczeństw (na przykładzie Maroka).

Czas: 25 minut

Poziom: szkoła ponadpodstawowa

Instrukcja dla nauczyciela

1. Pokaż uczniom reprodukcję obrazu Eugène’a Delacroix, Sułtan Maroka. Możecie też obejrzeć ten obraz odwiedzając wirtualnie Musée des Augustins (link do obrazu w kolekcji muzeum znajduje się poniżej). Następnie obejrzyjcie film przedstawiający ceremonię odnawiania przysięgi na wierność (link poniżej).
2. Zastanówcie się wspólnie nad formą i znaczeniem tej ceremonii. W refleksji pomocne mogą być pytania:

• Jak przebiega ceremonia odnawiania przysięgi na wierność władcy?
• Kto w niej uczestniczy?
• Jak wyglądają uczestnicy oraz w jaki sposób umiejscowieni są w przestrzeni?
• Jakie elementy tradycyjne oraz nowoczesne są widoczne w przebiegu ceremonii?
• Jaki jest Twoim zdaniem cel corocznego odnawiania przysięgi?

Przysięga na wierność (baja) definiowana jest przez muzułmańską doktrynę prawną jako akt złożenia przysięgi wierności władcy. Wykształciła się jako jedna z instytucji kalifatu i jest to akt prawnego uznania monarchy. Istotą tej instytucji jest to, że ma ona charakter obustronnie wiążącego kontraktu: poddani przyrzekają władcy posłuszeństwo i lojalność oraz (w zakresie swoich możliwości) pomoc we wszelkich wymagających tego sytuacjach, władca z kolei zobowiązuje się sprawować władzę zgodnie z zasadami islamu i bronić terytorium państwa oraz jego mieszkańców – czy też może raczej ummy jako wspólnoty muzułmanów oraz jej poszczególnych członków. Baja nakłada zatem zobowiązania zarówno na tych, którzy przysięgają wierność, jak też na tego, kto taką przysięgę odbiera. Może być ona rozumiana jako kontrakt, który ma na celu zapobieżenie tyranii, ocenianej w islamie negatywnie. Przysięga na wierność jest zobowiązaniem osobistym i przyjmuje się, że trwa dozgonnie. Umowa może zostać jednak zakończona w sytuacji niemoralnego lub godzącego w społeczność postępowania władcy. Co istotne, baja nie implikuje reprezentacji – w tym sensie, że władca nie staje się reprezentantem swoich poddanych. Jest natomiast mechanizmem mającym na celu zapewnienie posłuszeństwa poddanych wobec władcy.

Współcześnie zajmuje ona ważne miejsce w systemie politycznym Maroka oraz jest silnie zakorzeniona w marokańskiej kulturze politycznej. W Królestwie Marokańskim składana jest ona władcy, który wstępuje na tron, a następnie corocznie odnawiana podczas obchodów Święta Tronu. Święto Tronu jest świętem państwowym, które w czasie panowanie króla Muhammada VI – obecnego władcy Maroka – obchodzone jest 30 lipca. Królowi towarzyszy w tym dniu jego syn, książę Hasan, który jest następcą tronu. Przysięgę odnawiają przedstawiciele elit królestwa oraz reprezentanci różnych grup społecznych.

Rytuał składania, a następnie corocznego odnawiania przysięgi jest oceniany niejednoznacznie. Z jednej strony bywa kontestowany, zwłaszcza przez środowiska żądające reform politycznych i dalej idącej demokratyzacji, czy też uznawany za anachronizm lub nawet formę zniewolenia społeczeństwa. Z drugiej natomiast podkreśla się tradycyjny charakter tej instytucji oraz jej głębokie zakorzenienie w islamie i kulturze politycznej w państwach, w których jest praktykowana.

Eugène Delacroix, Sułtan Maroka (1845). Źródło: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Augustins_-_Le_Sultan_du_Maroc_-... (Domena Publiczna). Obraz jest też dostępny na stronie internetowej Musée des Augustins,

Link do filmu:

L'Observateur du Maroc et d'Afrique, Sa Majesté le Roi, Amir Al-Mouminine, préside à Tétouan la cérémonie d’allégeance