Wpływy arabskie w polszczyźnie
Kontakty Polaków ze światem arabskim były stosunkowo ograniczone. Zapożyczenia z tego języka pojawiały się w polszczyźnie często za pośrednictwem innych języków – albo z Zachodu (np. z języka francuskiego pochodzi słowo kalif), albo ze Wschodu – wówczas najczęściej z języka tureckiego. Obecnie w polszczyźnie funkcjonuje około 850 haseł słownikowych zapożyczonych z języka arabskiego, w tym słownictwo w czynnym użyciu to ponad 200 leksemów (Turek 2001, s. 73).
Słowa bezpośrednio pochodzące z języka arabskiego to np. hadis (opowieść z życia Mahometa), kuskus (kasza), czy szejch, a zatem słowa, które wiążą się ze światem arabskim. Zapożyczenia zapośredniczone z innych języków – które z kolei trafiły tam z arabskiego – zdecydowanie wychodzą poza sprawy arabskie, czy religijne. W. Turek (2001, s. 76-78) w swoim słowniku przedstawia wiele przykładów, np.:
- Język angielski: czek, moher
- Język francuski: magazyn, zero, benzyna, nenufar, żyrafa, kalifat, szyfr, kafejka
- Język hiszpański: gitara, gazela
- Język łaciński: szpinak, alkohol, syrop, algebra, algorytm
- Język niemiecki: cukier, gałgan, papuga, cyfra, tajfun
- Język rumuński: filiżanka
- Język turecki: dywan, sułtan
- Język włoski: cekin, taryfa, awaria, barbakan
Niektóre słowa przedostały się do języka arabskiego z języków słowiańskich, jednak są one mało powszechne w polszczyźnie.
W kolejnej części poświęconej zapożyczeniom przedstawione zostanie kilka słów z języka arabskiego oraz ich wędrówka do języka polskiego (wszystkie przykłady za: Turek 2001):
Algebra: pochodzi ze średniowiecznej łaciny (algebra), a to słowo z arabskiego al-dżabr, co oznacza ‘nastawianie kości’. Słowo to zostało użyte w tytule dzieła matematycznego Muhammada Al-Chuwarizmiego (od jego nazwiska pochodzi z kolei słowo algorytm) „Przywrócenie i przeciwstawianie”, które poświęcone było przenoszeniu niewiadomych z jednej strony równania na drugą (np. x+2=4 à x=4-2 à x=2)
Alkohol: wyraz kuhl oznacza antymon, czyli czernidło do oczu; kuhl wytwarzali Arabowie jako kosmetyk służący do upiększania. Z rodzajnikiem określonym słowo brzmi al-kuhl, stąd już bliska droga do słowa alcohol, które w łacinie nadal oznaczało antymon, jednak nadano mu nowe znaczenie ‘płynny destylat’.
Awaria: słowo przyszło do polskiego z języka włoskiego (avaria – szkoda poniesiona na statku), gdzie przyszło z języka arabskiego; awar oznacza po arabsku brak, defekt.
Cekin: pochodzi od włoskiego zacchino, które z to słowo pochodzi od arabskiego sikki, czyli ‘moneta’. Później ta moneta zmieniła znaczenie na małą świecącą blaszkę służącą do ozdabiania strojów.
Cukier: słowo polskie, podobnie jak wiele innych słów w językach europejskich (m.in. Zucker – po niemiecku, zuccaro – po włosku, azucar – po hiszpańsku) pochodzą od arabskiego słowa sukkar, które również oznacza cukier.
Czek: słowo to pojawiło się w języku polskim od angielskiego check/cheque i pochodzi od arabskiego sakk. Co ciekawe, słowo angielskie check wyprowadza się także z innego arabskiego słowa – szach (król w szachach). Stąd zresztą określenie znane w szachach – szach mat, które oznacza po arabsku ‘umarł król’ (szach mata).
Filiżanka: pochodzi najpewniej od rumuńskiego filigean, które to słowo pochodzi od tureckiego fincan, to zaś od arabskiego findżan, oznaczającego czarkę.
Magazyn: pochodzi od francuskiego magasin, wywodzącego się od arabskiego machazin. Słowo to zostało przeniesione do francuskiego przez kupców, którzy przybywali na handel do wybrzeży Afryki Północnej.
Syrop: wywodzi się z łacińskiego siropus, które pochodzi od arabskiego szarab – napój (od czasownika szaraba – pić).
Tajfun: słowo to przyszło do polskiego z niemieckiego Taifun, które pochodzi od typhoon po angielsku i tufao po portugalsku. Słowem pierwotnym jest arabskie tufan, co oznaczało potop. Inna etymologia słowa angielskiego prowadzi do Chin i dwóch słów – tai-feng (wielki wiatr), albo t’ai-fung (wiatr z Tajwanu).