Słownik terminologiczny

A

ahl adh-dhimma ludzie chronieni, innowiercy żyjący w krajach islamu podlegający opiece państwa muzułmańskiego, posiadający autonomię i zobowiązani do płacenia pogłównego (dżizji).

amān rękojmia bezpieczeństwa.

C

charādż ogólna nazwa podatku, w szczególności podatku gruntowego. Polski wyraz haracz pochodzi od arabskiego charadż.

chums dosł. jedna piąta; zdobycz wojenną dzielono na pięć części. Jedna piąta (po arabsku ḫums) była przeznaczona była dla rodziny proroka i dzielona na różne cele, głównie społeczne.

D

dār al-‘ahd albo dār aṣ-ṣulḥ obszar traktatowy, na którym obowiązuje układ zawarty ze światem islamu. Nie wszystkie szkoły prawa akceptują istnienie takiego obszaru. Hanafici go odrzucają i traktują jako obszar islamu (dār al-islām).

dār al-islām obszar islamu, podporządkowany władzom muzułmańskim.

dār al-kufr obszar niewiary, obszar zamieszkały przez niewiernych, bałwochwalców.

dhimma ochrona. Oznacza prawne zabezpieczenie autonomii niemuzułmanów w państwach muzułmańskich.

dżāhilijja, dosłownie: stan niewiedzy; w muzułmańskiej terminologii oznacza okres w historii Arabów zanim objawiony został monoteizm islamu.

dżarīb miara powierzchni ok. 2000 m2.

dżizja podatek pogłówny obowiązujący w świecie islamu wyznawców religii monoteistycznych (żydów, chrześcijan i zoroastryjczyków) za ochronę (dhimma) i obsługę administracyjną państwa muzułmańskiego. Nazywany też charādż ra’s.

dżu‘l zob. scutagium

F

faj’ – dochody gminy muzułmańskiej uzyskane z opodatkowania innowierców.

faqīh (l.mn. fuqahā’) człowiek rozumny: prawnik, specjalista z zakresu nauki prawa (fiqhu).

farḍ obowiązek nakładany przez prawo.

farḍ ‘alā kifāja obowiązek oparty na zasadzie wystarczalności.

farḍ ‘ajn czyli obowiązek indywidualny, dosłownie: obowiązek [każdej] osoby (‘ajn).

farīḍa obowiązek religijny, każdy z pięciu filarów islamu.

fatḥ (l.mn. futūḥ) podbój militarny.

fiqh nauka prawa, system prawny islamu stworzony przez specjalistów i zastosowany do życia.

fitna zamieszanie, bunt. Termin określający wojny domowe w początkach islamu: po śmierci kalifa ‘Uthmāna w 656 i trwała do 661 r. Druga po szyickich: 680-692, trzecia przejęcie władzy przez Abbasydów: 644-650, czwarta po śmierci kalifa Hārūna ar-Raszīda: 809-827.

G

ghanīma zdobycz wojenna: uzyskana w wyniku działań wojennych, podboju itp.

ghāzin (l.mn. ghuzāt) ‘najeźdźca’, ale także ‘wojownik’

ghazw napad, najazd.

H

hadis (arab. ḥadīṯ) relacja z życia Mahometa przekazana przez jego towarzyszy. Relacje te od IX wieku gromadzono w licznych zbiorach, w tym najważniejszych, tzw. „sześciu księgach” (al-kutub as-sitta).

ḥudūd (liczba pojedyncza: ḥadd) kary Boskich, zwane też koranicznymi: chłosta, obcięcie członków, ukrzyżowanie. Kamienowanie jest pozakoraniczne. Kary ḥudūd zwane wymierza się za przestępstwa takie jak kradzież, rabunek, picie alkoholu, cudzołóstwo.

I

imām przywódca, ale także określenie władcy w tym kalifa. W szyizmie oznacza potomków ‘Alego. Poza tym imam oznacza osobę prowadzący modły w meczecie.

K

kāfir l.mn. kuffār osoba niewierna, niewyznająca monoteizmu, bałwochwalca.

M

mudabbar niewolnik, który uzyska wolność po śmierci swojego pana.

mudżāhid osoba prowadząca dżihād lub w nim uczestnicząca.

maḥaddith osoba zajmująca się gromadzeniem i analizą hadisów.

murābaṭa zob. ribāṭ.

muszrik politeista, dosł. Ten, kto przypisuje Bogu towarzyszy, a więc uznaje więcej niż jednego Boga. Też wathanī, czyli bałwochwalca, wyznawca idoli oraz kāfir (lmn. kuffār) niewierny.

Q

qafīz miara objętości zbóż ok. 40 litrów.

qiṣāṣ w prawie karnym islamu oznacza prawo talionu, a więc karę taką samą jak przestępstwo, odpłatę zgodną z zasadą oko za oko, ząb za ząb.

qitāl walka zbrojna, w odróżnieniu od dżihadu oznacza fizyczne pokonywanie wroga z użyciem broni, natomiast dżihad oznacza przekonywanie innych do własnych wartości.

R

ribāṭ, murābaṭa gotowość do walki na granicach świata islamu zwanych thughūr. Termin ribāṭ oznacza również miejsce, w którym się gromadzą osoby przygotowane do walki. W zachodniej Afryce oznacza suficki „klasztor”.

S

ṣaḥābī, zob. towarzysz Proroka.

scutagium (łac.), tarczowe, w zachodniej Europie XII i XIII wieku oznaczał opłatę nakładaną na osoby uchylających się od stawiennictwa wojskowego. Tarczowe uwzględnia angielska Wielka Karta Swobód (Magna Charta). Arabskim odpowiednikiem scutagium był dżu‘l lub ṣun‘ oznaczający opłatę za zastępstwo w wykonywaniu służby wojskowej, w szczególności wynajęcie zastępcy, a co za tym idzie podatek pobierany od muzułmanów nie odbywających służby wojskowej. Służył do dozbrojenia i wyposażenia tych, którzy służyli w wojsku.

sijar prawo regulujące stosunki z innymi narodami wyznaniami, muzułmański odpowiednik prawa międzynarodowego.

sīra sposób postępowania, biografia, zob też sijar.

ṣun‘ zob. scutagium.

szahāda wyznanie wiary: „nie ma bóstwa innego niż Bóg”. Drugą częścią szahādy jest potwierdzenie proroctwa Mahometa: „a Mahomet jest Jego wysłannikiem”. To razem „dwie szahady” (szahādatāni). Szyici dodają trzecią część: „a ‘Alī jest przyjacielem Boga”.

T

tafaqquh ‘zgłębianiem wiedzy (prawniczej), zob. fiqh.

tafsīr egzegeza koraniczna, komentowanie Koranu, a także komentarz.

tarczowe zob. scutagium.

towarzysz (ṣaḥābī) Proroka Mahometa: tak nazywano wszystkich współpracowników Mahometa, którzy za jego życia przyjęli islam. Są źródłem licznych autorytatywnych hadisów.

U

umm al-walad dosł. ‘matka dziecka’ niewolnica, które urodziła dziecko swojemu panu.

W

wathanī bałwochwalca, wyznawca idoli, politeista.