3. Konsekwencje

BUDOWANIE PAŃSTWOWOŚCI IZRAELSKIEJ

Państwo Izrael powstało w 1948 r. i od pierwszych dni swojego istnienia prowadziło walkę o przetrwanie. Współcześnie jednym z kluczowych wyzwań stojących przed Izraelem jest wyjście z regionalnej izolacji. Poprzez działania dyplomatyczne – traktaty pokojowe z Egiptem i Jordanią oraz Porozumienia Abrahamowe – powoli staje się to faktem. Wiele wskazuje na to, że normalizacja stosunków Izraela z państwami bliskowschodnimi i północnoafrykańskimi z czasem będzie postępowała. Argumentem przemawiającym za tym jest fakt, iż niektóre państwa arabskie – w tym Arabia Saudyjska czy Oman – utrzymują nieoficjalne relacje z Izraelem. Ponadto, rozwijana jest współpraca w ramach dotychczas zawartych stosunków oficjalnych, na przykład z Jordanią.

Niemniej jednak, postawa części państw regionu pozostaje wobec Izraela negatywna lub wręcz wroga. Izraela konsekwentnie nie uznaje sąsiednia Syria, domagająca się zwrotu zaanektowanych przez Izrael w wojnie sześciodniowej Wzgórz Golan. Z uwagi na znaczenie strategiczne tego obszaru, władze izraelskie nie godzą się na wycofanie się z niego. Z drugim sąsiadem – Libanem – Izrael pozostaje w stanie wojny. Sytuację zaostrzają antyizraelskie działania, w tym zbrojne, Hezbollahu. Problem palestyński (oraz związana z nim kwestia solidarności państw arabskich) jest podnoszony w kontekście normalizacji stosunków Izraela z państwami regionu, jednak jego znaczenie zdaje się przesuwać na dalszy plan.

BUDOWANIE PAŃSTWOWOŚCI PALESTYŃSKIEJ

Palestyńczycy dokładają starań na rzecz budowy własnej państwowości, walcząc przy tym o uznanie ich państwa przez społeczność międzynarodową. W 2011 r. prezydent Mahmud Abbas złożył do ONZ wniosek o członkostwo Palestyny w tej organizacji. W 2012 r. został jej przyznany status nieczłonkowskiego państwa obserwatora ONZ. W 2011 r. Palestyna została członkiem Organizacji Narodów Zjednoczonych dla Wychowania, Nauki i Kultury (UNESCO).

Status Palestyny nie jest jednoznaczny, ponieważ część państw świata uznaje ją za niepodległe państwo, inne zaś – nie. Co do zasady, w wymiarze moralnym uznawane jest prawo Palestyńczyków do posiadania własnego państwa, jednak praktyka polityczna nie do końca idzie w parze z tym postulatem. Poza uregulowaniem stosunków z Izraelem, pozostaje jeszcze szereg problemów, w tym o charakterze wewnętrznym, które utrudniają przebieg procesów państwowotwórczych. Jednym z najistotniejszych z nich jest fakt, iż władze w Ramallah nie sprawują kontroli nad Strefą Gazy, w której najsilniejszym graczem jest Hamas. Sytuacja ta ukazuje brak wspólnej, jednolitej koncepcji państwa, która byłaby akceptowalna dla różnych obozów politycznych wśród Palestyńczyków.

UCHODŹSTWO PALESTYŃCZYKÓW

Powstanie państwa Izrael oraz wojna z 1948 r. i jej konsekwencje postrzegane są przez Palestyńczyków w kategoriach katastrofy. I tak też są one określane przez Arabów: An-Nakba (czyli „Katastrofa”). W wyniku tych wydarzeń trwale przesiedlona została ponad połowa populacji zamieszkujących Palestynę Arabów. Część Palestyńczyków opuściła swoje domy jeszcze przed wojną, spodziewając się jej wybuchu i wierząc, że wojska arabskie szybko pokonają armię izraelską, co pozwoli na ich rychły powrót do domów. Inni zostali zmuszeni do ucieczki z powodu działań wojennych lub przymusowo wysiedleni przez Izraelczyków. Uchodźcy znaleźli schronienie przede wszystkim w sąsiednich państwach arabskich – przede wszystkim w Libanie, Syrii i Jordanii.

Dla upamiętnienia tragicznych wydarzeń z 1948 r. 15 maja obchodzony jest Dzień Katastrofy (Jaum an-Nakba). Data ta ma wymiar symboliczny: przypada dzień po rocznicy ogłoszenia niepodległości Izraela. Dla Arabów An-Nakba oznacza rozbicie społeczeństwa palestyńskiego oraz powstanie problemu uchodźców z Palestyny, który pogarszała każda kolejna wojna. Problem ten jest niezwykle skomplikowany z uwagi na jego wielopłaszczyznowość i wielowątkowość. Przede wszystkim ogromna liczba Palestyńczyków wciąż mieszka w obozach dla uchodźców, w warunkach ubóstwa, przeludnienia oraz braku podstawowej infrastruktury. Uchodźcy nierzadko doświadczają wykluczenia i marginalizacji w społeczeństwach, w których przyszło im żyć, jak też braku odpowiedniego wsparcia ze strony państw przyjmujących. Palestyńczycy nie mogą wrócić do swoich domów, ponieważ od samego początku Izrael konsekwentnie odmawia im tego prawa. Nie zostało także wypracowane żadne rozwiązanie na forum międzynarodowym, które w sposób znaczący poprawiałoby ich sytuację. W 2023 r. społeczność międzynarodowa wykonała w stronę Palestyńczyków symboliczny gest: 15 maja tego roku – siedemdziesiąt pięć lat od An-Nakby – po raz pierwszy rocznica tego wydarzenia została upamiętniona na forum Organizacji Narodów Zjednoczonych.

Uchodźcy palestyńscy, 1948. Źródło: Wikimedia Commons.

MIGRACJE ŻYDÓW Z PAŃSTW ARABSKICH DO IZRAELA

Skutkiem wojen arabsko-izraelskich był także wzrost nastrojów antyżydowskich w państwach arabskich. Żydzi od wieków stanowili integralną część krajobrazu społecznego oraz kulturowego Bliskiego Wschodu i Afryki Północnej. Po wojnie z 1948 r. władze Izraela podjęły decyzję o zwiększeniu imigracji, przyjmując nie tylko Żydów z Europy, ale też tych, którzy postanowili opuścić państwa arabskie (choć niekoniecznie doświadczali tam prześladowań).

Migracje orientalnych Żydów do Izraela łączyły się z licznymi zmianami społecznymi, kulturowymi oraz ekonomicznymi w państw arabskich. Żydzi nierzadko posiadali znaczne majątki oraz wykonywali zawody o ważnym znaczeniu społecznym, w tym związane z handlem, finansami czy medycyną. Z drugiej strony, zmian doświadczył też Izrael. Z uwagi na migracje z różnych stron świata społeczeństwo Izraela cechuje się znacznym zróżnicowaniem oraz istnieniem wielu linii podziałów i nierówności społecznych. Nierzadko prowadzi to do konfliktów społecznych o różnej skali.

ZMIANY W ZAKRESIE GRANIC PAŃSTWOWYCH ORAZ ŁADU MIĘDZYNARODOWEGO NA BLISKIM WSCHODZIE

Utworzenie państwa Izrael oraz wojny arabsko-izraelskie znalazły odzwierciedlenie w zmianach granic państwowych na Bliskim Wschodzie. Zmiany te spotykały się ze zróżnicowanym stanowiskiem społeczności międzynarodowej. Kwestię granic Izraela z Egiptem oraz Jordanią uznać należy za uregulowaną, podobnie jak stosunki z tymi państwami. Problematyczne pozostają granice i relacje Izraela z Syrią i Libanem oraz terytoria palestyńskie.

Kolejne etapy konfliktu bliskowschodniego ukazały zmieniające się interesy państw trzecich, w tym państw arabskich. Te ostatnie tradycyjnie tworzyły w miarę jednolity front poparcia dla Palestyńczyków, jednak z upływem lat sytuacja się zmieniła – np. w toczącej się aktualnie wojnie Izraela z Hamasem część państw arabskich nie popiera otwarcie żadnej ze stron.

Konflikt bliskowschodni jest konfliktem regionalnym, jednak jego skutki nierzadko wykraczają poza granice państw regionu – np. szok naftowy z 1973 r., działalność palestyńskich organizacji terrorystycznych czy działalność diaspory żydowskiej na rzecz Izraela. Ponadto, każda odsłona tego konfliktu wywołuje reakcje społeczności międzynarodowej oraz społeczeństw innych państw. Oddziałuje także na bezpieczeństwo międzynarodowe.

WZMACNIANIE PODZIAŁÓW RELIGIJNYCH

Konflikt bliskowschodni nie jest konfliktem religijnym sensu stricto – powodem jego wybuchu nie były czynniki wyznaniowe. Jednak, komponenty religijne są w nim zauważalne. Przede wszystkim nierzadko pojawiają się opinie, że jest to konflikt pomiędzy żydami a muzułmanami. Z kilku względów jest to duże uproszczenie. Po pierwsze, nie wszyscy Palestyńczycy są muzułmanami – są wśród nich także chrześcijanie. Po drugie, nie wszyscy obywatele Izraela wyznają judaizm – są wśród nich także np. Arabowie, zarówno muzułmanie, jak i chrześcijanie czy druzowie. Po trzecie, o ile społeczność muzułmańska w Palestynie i w Izraelu jest stosunkowo jednorodna (są to wyznawcy islamu sunnickiego), o tyle społeczności żydowskie i chrześcijańskie cechują się podziałami na różne (niekiedy silnie zantagonizowane) denominacje. Po czwarte, tożsamość religijna niekoniecznie oznacza wyznawanie danej religii, a raczej przynależność do danej wspólnoty lub pochodzenie z niej – w tym sensie można np. identyfikować się jako chrześcijanin (pod względem kulturowym) i ateista jednocześnie. W Izraelu takie sytuacje nie należą do rzadkości.

W konflikcie bliskowschodnim kontekst religijny wykorzystywany jest w wymiarze symbolicznym oraz moralnym. Jako przykład można wskazać wizyty konserwatywnych żydów (np. polityków, osadników) na terenie meczetu Al-Aksa, które postrzegane są przez muzułmanów jako brak szacunku i prowokacja. Nierzadko stanowią one wstęp do eskalacji przemocy pomiędzy Izraelczykami a Palestyńczykami. Takie sytuacje były zauważalne np. na początku intifady Al-Aksa czy toczącej się właśnie wojny Izraela z Hamasem. W wymiarze moralnym państwa muzułmańskie – co do zasady – udzielają wsparcia Palestyńczykom, zaś państwa ze znaczącą diasporą żydowską popierają Izrael.