Zróżnicowanie religijne świata islamu

Islam jest drugą pod względem liczby wyznawców religią na świecie. Nic więc dziwnego, że jest on wewnętrznie zróżnicowany. Islam w Arabii Saudyjskiej różni się od tego w Albanii, czy w Gambii, tak samo jak chrześcijaństwo w Polsce jest inne niż w Peru czy na Filipinach. Z tego powodu – choć łatwo o generalizacje – trudno jest mówić o jednym islamie. Zdecydowana większość muzułmanów to sunnici – nazwa ta pochodzi od arabskiego określenia ahl as-sunna wa-al-dżama’a, czyli „ludzie trzymający się tradycji”. W ten sposób nazywano większość muzułmanów, którzy uznawali istniejący system władzy (nie ma to związku z uznawaniem Sunny Proroka Mahometa, albowiem tę uznają także szyici). Drugim największym ugrupowaniem w islamie są szyici, z arabskiego szi’at Ali, czyli zwolennicy Alego. Obecnie sunnitów jest niemalże 90%, zaś szyitów 11–13%.

Podział na sunnitów i szyitów pojawił się stosunkowo wcześnie, w pierwszym wieku islamu, jeszcze za czasów Kalifów Sprawiedliwych i miał przyczynę natury politycznej. Chodziło o to, kto powinien sprawować władzę po śmierci Mahometa. Sunnici uważali, że władza powinna być powierzona wybitnym muzułmanom i tę zasadę zastosowano w przypadku wyboru pierwszych trzech następców Mahometa, czyli kalifów – Abu Bakra, który rządził w latach 632–634, Umara Ibn Al-Chattaba, 634–644 oraz Usmana Ibn Affana, 644–656. Wyborowi temu przeciwstawiali się wspomniani szyici, którzy uważali, że władzę w gminie muzułmańskiej powinien sprawować człowiek, którego z Mahometem łączyły więzy krwi. Ali Ibn Abi Talib był bratem stryjecznym i zięciem Mahometa i to od nazwy jego stronnictwa powstała nazwa całego ugrupowania.

Ali Ibn Abi Talib został wybrany czwartym kalifem (panował w latach 656–661), po tym gdy Usman Ibn Affan został zamordowany. Panowanie Alego doprowadziło do konfliktów – sprzeciwiała mu się m.in. wdowa po Mahomecie, A’isza, przedstawiciele wpływowych rodów z Mekki (w tym ród Umajjadów, z którego wywodził się trzeci kalif), a później także charydżyci (o nich mowa później). Po kilku bitwach i próbach mediacji Alego zabił charydżyta, a władza na dobre wróciła do sunnitów, dając początek panowaniu dynastii Umajjadów.

między szyitami a sunnitami dotyczy zatem przede wszystkim kwestii sprawowania władzy w gminie muzułmańskiej – miała zatem charakter polityczny. Szyici uważali, że władzę powinna sprawować osoba wywodząca się z rodu Proroka Mahometa, co związane jest z istotnym znaczeniem genealogii w społeczeństwach arabskich, jak również w społeczeństwach przedmuzułmańskiej Arabii. . Osoby te uzyskiwały status imamów. Z uwagi na to, że społeczeństwa arabskie były patrylinearne, także prawo do sprawowania władzy dziedziczyło się w linii ojca – wkrótce wśród szyitów doszło do rozłamów odnośnie do tego, któremu synowi kolejnego imama w linii należy się status imama. Większość szyitów uznała linię 12 imamów (są to imamici), niektórzy 5 (są to zajdyci), a jeszcze inni 7 (są to isma’ilici). Historycznie i współcześnie szyici stanowili mniejszość wśród muzułmanów, a ich nieprzejednany stosunek do sprawujących władzę sprawiał, że nierzadko działali w ukryciu. Obecnie jedynie w trzech państwach muzułmańskich większość populacji stanowią szyici. Są to Iran, Azerbejdżan oraz Bahrajn. Znaczne mniejszości szyickie znajdują się także w Libanie, Iraku i Jemenie.

Meczet Jamkaran w świętym mieście Kom w Iranie, częsty cel pielgrzymek szyitów. Źródło: Wikimedia Commons.

Jedynym państwem muzułmańskim, którego większość populacji nie wyznaje ani sunnickiej, ani szyickiej wersji islamu, jest Oman. Większość populacji tego kraju stanowią ibadyci, wywodzący się z trzeciego odłamu islamu, który powstał na początku tej religii – charydżyzmu. Charydżyci byli zaangażowaniu w spór pomiędzy Alim a Umajjadami, stając na stanowisku, że rozstrzygniecie sporu należy pozostawić Bogu. Ze względu na swoje radykalne i nieprzejednane poglądy charydżyci byli nie tylko mało popularni, ale i tępieni, tak że większość ugrupowań charydżyckich została wyeliminowana do XIII w. Umiarkowany odłam charydżytów stanowią ibadyci, którzy uważają, że imamem powinien być człowiek, który jest najbardziej religijny i mający największą wiedzę religijną w swojej społeczności.

Powyżej omówiono jedynie te odłamy islamu, które są dominujące w przynajmniej jednym państwie. Nie oznacza to jednak, że w islamie są tylko te trzy nurty. W toku historii i ekspansji terytorialnej imperium muzułmańskiego, a także w trakcie interakcji z kulturami lokalnymi, narodziły się inne, pomniejsze nurty i ugrupowania, które są w mniejszym czy większym stopniu zbliżone do klasycznego sunnizmu czy szyizmu.