Tatarzy polscy

Obecność muzułmanów na polskich ziemiach sięga ponad sześciu stuleci. Są to polscy Tatarzy, jedna z najmniejszych mniejszości etnicznych w Polsce, licząca około 3 tys. osób. Przez stulecia funkcjonowania w społeczeństwie polskim ulegli daleko posuniętej asymilacji, a zarazem zachowali swoją odrębność – jako Polacy należący do mniejszości etnicznej i wyznający inną religię.

Tożsamość tatarska budowana jest wokół trzech przenikających się komponentów – etniczności, narodowości i religii (Warmińska 1999). Najłatwiejszy do identyfikacji jest komponent narodowy: Tatarzy uważają się za Polaków, ponieważ mieszkają w Polsce od wieków i zawsze byli lojalni wobec polskich władców. Zbiorową pamięć o Tatarach walczących ramię w ramię z innymi Polakami za Polskę pielęgnują nie tylko sami Tatarzy, ale także polskie władze państwowe. Pochodzenie etniczne buduje rdzeń tożsamości tatarskiej i nawiązuje do historii oraz tradycji tatarskiej. Ponadto pochodzenie etniczne stanowi ramy dla ostatniego elementu tożsamości tatarskiej, a mianowicie religii: islamu sunnickiego. To połączenie pochodzenia etnicznego i religii sprawia, że islam wyznawany przez Tatarów jest wyjątkowy.

Tatarski Zespół Taneczno-Wokalny Buńczuk na Międzynarodowym Festiwalu Teatrów Ulicznych 34. ULICA w Krakowie. Źródło: Wikimedia Commons.

Na wyjątkowość islamu tatarskiego złożyły się trzy odrębne procesy. Pierwszym z nich było przyniesienie islamu, wzbogaconego o tradycje tureckie i przedmuzułmańskie. Elementy tureckie widoczne są w nazwach modlitw, a przedmuzułmańskie przede wszystkim w praktykach magicznych i uzdrawiających, które jeszcze nie tak dawno były popularne wśród Tatarów. Drugi proces to życie w chrześcijańskim społeczeństwie polskim. Na początku osadnictwa Tatarzy byli chętni do zawierania małżeństw egzogenicznych , mówienia po polsku i osiedlania się. Wszystkie te działania były bardzo pragmatyczne. Tatarzy, którzy przybyli do Polski, byli w większości mężczyznami, więc trzeba było znaleźć lokalnie tatarskie żony. Należeli do różnych grup etnicznych i mówili różnymi językami, więc język polski był środkiem nie tylko do asymilacji, ale także do porozumiewania się między sobą. Ponadto dokonali slawizacji imion, dodając końcówkę -icz i nadając im polskie brzmienie (np. Józef > Józefowicz; Dziekan, 2000: 41). Wnieśli także do swoich tradycji elementy chrześcijańskie, takie jak obchodzenie Bożego Narodzenia (jako narodzin proroka Isy), czy Wszystkich Świętych (Kamocki, 2000: 140). Po trzecie, Tatarzy żyją na peryferiach świata islamu. Większość kontaktów, jakie mieli historycznie, dotyczyła Osmanów i Chanatu Krymskiego (Bohdanowicz i in., 1997: 17). Oznacza to, że na ich islam prawie nie wpłynęli inni muzułmanie i ich sposoby na to, jak wierzyć i praktykować islam.